2022 yılının başında, 25 Ocak3 Şubat tarihleri arasında Prof. Dr. Rabia Bilici’nin daha uzun soluklu bir projenin ilk basamağı olarak düzenlediği on tam gün süreli çevrimiçi bir eğitici eğitimi toplantısı gerçekleşti. Bu toplantının amacı bağımlılık alanında çalışan kişilerin sahip olması istenen kuramsal ve uygulamalı bilgileri içeren uluslararası ve yapılandırılmış bir eğitim programının, eğitici olabilecek kişilere tanıtılması idi. “Evrensel Tedavi Öğretim İzlencesi” (“Universal Treatment Curriculum”) başlığı taşıyan bu eğitim programı “Bağımlılık Bilimi” ile başlayıp “Bağımlılık Çalışanları için Etik” konusuna uzanan sekiz ana bölümden oluşuyor (The UTC for Substance Use Disorders, 2020). Toplantıda hem eğitim materyalini hem de eğitim-öğretim tekniklerini kapsayan Eğitici Kılavuzlarının 2020 yılında güncellenmiş dördüncü bas- kısı, uluslararası eğiticiler ve katılımcılar tarafından baştan aşağı gözden geçirildi. Sağlık Bilimleri Üniversitesi Erenköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi AMATEM Kliniği ile Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı ve Bağımlılık Araştırma Merkezi çalışanlarının ve Sağlık Bakanlığı temsilcisinin yer aldığı eğitici eğitimi toplantısı, başlangıçta da belirtildiği gibi, bağımlılık alanında çalışan kişilerin sayıca artırılması ve bilgi beceri düzeylerinin yükseltilmesini hedefleyen bir projenin ilk basamağı olarak planlandı ve bu alanda ülkemizde yürütülmekte olan pek çok çalışmaya önemli bir katkı sağlaması bekleniyor.
Alkol ve madde bağımlılığı ve davranışsal bağımlılıklar ülke- mizde ve bütün dünyada çok sıcak bir konu. Bireyleri, aileleri ve tüm toplumu çok olumsuz etkiliyor. Sağlık hizmetleri sis- temlerinde, bu konuda artan gereksinimin karşılanabilmesi için değişiklikler ve iyileştirmelerin bir an önce yapılması ge- rekiyor. COVID19 pandemisinin bağımlılık bozukluklarının yaygınlığını ve gidişini nasıl etkilediği çok önemli bir araştırma sorusu. Bu alanda epidemiyolojik araştırmalar, daha çok ABD ve Avrupa ülkelerinde yapılıyor (Volkow ve Blanco 2021). Ülkemiz dâhil birçok ülkede toplum örneklemlerine daya- lı güvenilir epidemiyolojik veriler bulunmadığı için pandemi öncesisonrası karşılaştırmalarını yapmak kolay değil ne yazık ki. Yıllık toplum ve okul taramalarının yapıldığı ABD’den bile pandemi döneminde sağlıklı veri toplanamadığına dair bilgiler geliyor (Blanco ve ark. 2020). Yine de özellikle bu alanda ça- lışanların gözlemleri ve klinik örneklemler, pandeminin ve be- raberinde gelen yalnızlaşma, hizmete erişimdeki güçlükler gibi sorunların, bu hasta grubunu çok olumsuz etkilediğini, onlar için “mükemmel bir fırtına” yaratmış olduğunu ve sonucun bir “ikili salgın (syndemics)” haline gelmiş olduğunu gösteriyor (Volkow 2020).
COVID19 pandemisi, yalnızca bağımlılıkların değil, tüm ruhsal hastalıkların izlem ve sağaltım süreçlerinde ciddi aksa- malara sebep olmuştur. Pandemi dönemi, psikotik bozukluk, duygudurum ya da anksiyete bozukluğu gibi ruhsal rahat- sızlıkları olan hastaları toplumun birçok kesiminden daha çok etkilemiştir (Yao ve ark. 2020). Tedavi ihtiyaçları pande- mi öncesi dönemde de zaten karşılanamayan sigara, alkol ve madde kullanım bozukluğu hastalarının tedaviye erişimleri bu dönemde iyice zorlaşmış, bu grup hem beden ve ruh sağlığı hem de sosyal yaşam bakımından pandeminin yol açtığı her türlü komplikasyona daha açık hale gelmiştir. Örneğin sigara ve esrar kullanan kişilerde yüksek oranda görülen solunum sis- temi sorunları, COVID19 enfeksiyonu ve komplikasyonlarına karşı ciddi bir zayıflık yaratmaktadır. Çin Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi verilerine göre COVID19 vaka ölüm oranı genelde %2,3 iken kronik solunum sistemi hastalıkları olanlar- da %6,3’e yükselmektedir (Wu ve ark. 2020). Sigara ve diğer madde bağımlılıklarına sık olarak eşlik eden kronik obstrüktif akciğer hastalığı, kalpdamar hastalıkları ve diğer solunum sis- temi hastalıklarının bu grupta prognozu kötüleştirdiği önceki korona virüs salgınlarında da saptanmıştır. Opioidler, metam- fetamin ve diğer uyarıcı maddelerin kullanımı da solunum sistemi sorunları ve enfeksiyonu bakımından bir risk etkeni olduğu akılda tutulmalıdır. Opioidler solunum baskılayıcı etki- leri nedeniyle hipoksemiye, metamfetamin ise yüksek derecede toksik etkisiyle akciğerde hasara, pulmoner hipertansiyona ve kardiyomiyopatiye yol açmaktadır. Dolayısıyla bu gruplarda da COVID19 ile ilgili komplikasyonlara hazır olunmalıdır.
Öte yandan salgınla gelen ve yerleşen yeni yaşam biçimleri, ör- neğin evden çalışma veya yalnız geçirilen zamanın artmış olma- sı, alkol tüketimini arttırmakta; içki içmek stresle başa çıkma ve zaman geçirme aracı haline gelmektedir. Sıklık ve miktarı artan alkol alımı, bireyi, çok içme- yoksunluk belirtileri- yeniden içme isteği evrelerinden oluşan bağımlılık döngüsüne sokmak- tadır. Tedavi almakta olan hastalarda ise, tedavinin sürekliliği bozulmakta; bu da depreşmeye (yeniden içmeye başlamaya) yol açmakta, ayıklığı sürdürmek için uygulanan istek giderici tedavileri kesintiye uğratmaktadır. Tedavilerde aksama opioid bağımlılığı olan hastalarda daha da yoğun biçimde izlenmek- tedir. Opioid bağımlılığının ülkemizde ciddi bir sağlık sorunu olduğu bilinmektedir (TUBİM 2018). Sorunun ABD’de son on yıldır gösterdiği artış, “opioid epidemisi” olarak adlandırıl- makta olup bunun üstüne COVID19 pandemisinin eklenmesi “gürültülü bir çarpışma” olarak nitelenmektedir (Katri ve Perrone 2020). ABD’de reçete ile satılan opioidlere bağımlılık ön planda iken ülkemizde ve Avrupa ülkelerinde daha çok ero hastaların psikososyal desteklerini kesmekte ve destek grupları- na katılımlarını aksatmaktadır. Bu hastalar, afet dönemlerinde toplum topyekûn büyük bir güçlükle mücadele ederken, her zamankinden daha da çok damgalanmakta, ihmal edilmekte, tedavisiz kalmakta, zaman zaman öldürücü de olabilen aşı- rı dozla zehirlenme ya da kesilme durumlarına girmektedir. Kesilme krizleri şiddet ve saldırganlığa yol açabilmektedir. Bu nedenlerle hastalığın hasta, ailesi, yakın çevresi ve toplum üze- rindeki yükü artmaktadır. Dolayısıyla bu hastaların pandemi koşullarından olumsuz etkilenmeleri ağır bir halk sağlığı soru- nu haline gelmektedir.
Pandemi süreci sigara, alkol ve madde bağımlılıklarının yanı sıra kumar oynama, internette kumar oyunlarına katılma, internet oyunlarına ve sosyal medyaya aşırı derecede bağımlı olma gibi davranışsal bağımlılıkları da arttırmıştır (Avena ve ark. 2021). “Evde kal” uygulamalarının başlaması ile birlikte çevrimiçi po- ker oyuncularının sayısı %255 oranında artış göstermiştir. Tüm bağımlılık türlerindeki artış ile birlikte tedavi ve psikososyal müdahaleler için gereksinimin artması, bu alanda yeni çözüm önerilerinin ve uzun dönemli planların geliştirilmesini zorunlu kılmaktadır. Bu planlar hiç kuşkusuz insan gücü kaynakları- nın ve hizmet ağlarının arttırılması ve gereksinimi karşılayacak şekilde niteliklerinin yükseltilmesi hedefine yönelmek zorun- dadır. Önyazının başında sözü geçen Evrensel Tedavi Öğretim İzlencesi gibi eğitici eğitimi etkinliklerinin bağımlılıklar alanın- da uygulanması ve yaygınlaştırılması, bu çerçevede anlam ve önem kazanmaktadır.
KAYNAKLAR
Avena NM, Simkus J, Lewandowski A, Gold MS, Potenza MN (2021) Substance use disorders and behavioral addictions during the COVID19 pandemic and COVID19 related restrictions. Front Psychiatry, 12: 653674.
Blanco C, Compton WM, Volkow ND (2020) Opportunities for research on the treatment of substance use disorders in the context of COVID19. JAMA Psychiatry 78: 3578.
Katri UG, Perrone J. Opioid use disorder and COVID19: Crashing of the crisis.
J Addict Med 14: e6e7.
Substance Abuse and Mental Health Services Administration. Opioid treatment program guidance. 16 March 2020. 18.03.2020’de www.samhsa.gov/sites/ default/files/otpguidance20200316.pdf. adresinden erişilmiştir.
The Universal Treatment Curriculum for Substance Use Disorders (2020) Department of State USA, Colombo Plan, Drug Advisory Program.
Türkiye Uyuşturucu Raporu (2018) 21.02.2022’de http://www.narkotik. pol.tr/kurumlar/narkotik.pol.tr/Duyurular/2018%20TURKIYE%20 UYUSTURUCU%20RAPORU.pdf adresinden erişilmiştir.
Volkow ND (2020) Collision of the COVID19 and Addiction Epidemics. Ann Intern Med 173:612.
Volkow ND, Blanco C (2021) Research on substance use disorders during the COVID19 pandemic. J Subst Abuse Treat 129:108385.
Wu Z, McGoogan JM (2020) Characteristics of and important lessons from the coronavirus disease 2019 (COVID19) outbreak in China: summary of a report of 72.314 cases from the Chinese Center for Disease Control And Prevention. JAMA 323:123942.
Yao H, Chen JH, Xu YF. Patients with mental health disorders in the COVID19 epidemic. Lancet Psychiatry 2020; 7: e21.
